Choroba zwyrodnieniowa stawów – czy jestem w grupie ryzyka?

Przeczytaj w 7 min

Wiele chorób możemy odziedziczyć genetycznie. Inne grożą nam ze względu na prowadzony tryb życia. Na jeszcze inne zapadamy bez znanej lekarzom przyczyny. A jak jest z chorobą zwyrodnieniową stawów? Kto jest w grupie ryzyka tego schorzenia?


Choroba zwyrodnieniowa stawów (ChZS) jest najczęstszą chorobą układu ruchu, która zaburza tworzenie chrząstki stawowej oraz doprowadza do jej zniszczenia. Osteoartroza, bo pod taką nazwą również występuje ChZS, w znaczący sposób obniża jakość życia – jej charakterystycznym objawem jest ból (który na początku występuje tylko podczas wykonywania ruchów konkretną partią ciała), ograniczenia ruchu w stawie czy trzeszczenia podczas ruchu.

Choroba zwyrodnieniowa stawów przez wiele lat była uznawana za schorzenie dotykające wyłącznie ludzi starszych, a szczególnie kobiety. I choć faktem jest, że kobiety chorują częściej, to jednak nie tylko one są w grupie ryzyka choroby zwyrodnieniowej stawów. Kto właściwie do niej należy? Czy możemy wyróżnić czynniki, wpływające na rozwój tego schorzenia? Jak sprawdzić, czy możemy cierpieć na osteoartrozę?

Jakie są przyczyny choroby zwyrodnieniowej stawów?

U około 80% ludzi po pięćdziesiątym roku życia występują zmiany zwyrodnieniowe widoczne w badaniu RTG. W wieku czterdziestu lat prawie 30% ludzi ma już zmiany zwyrodnieniowe. Niektóre odmiany choroby zwyrodnieniowej stawów występują u osób młodych przed trzydziestym rokiem życia. Dlaczego tak się dzieje?

Geny i płeć

Pierwotna postać osteoartrozy może być uwarunkowana genetycznie. Przykładowo: tak zwane guzki Heberdena, czyli zmiany o charakterze zwyrodnieniowym na powierzchni stawów paliczkowych dalszych (zlokalizowanych w obrębie dłoni) są u kobiet wynikiem pewnego pojedynczego genu, który u mężczyzn jest recesywny. Między innymi na podstawie tej obserwacji tłumaczy się częstszą zachorowalność wśród kobiet. Jednak istnieje szereg czynników o charakterze innym niż genetyczny, które mogą być przyczynami rozwoju choroby zwyrodnieniowej stawów, również niezależnie od płci.

Nadwaga

Otyłość lub nadwaga to czynniki, które zwiększają ryzyko zachorowania na ChZS. Dlaczego? Większa masa ciała to większe obciążenie dla stawów, w wyniku którego są one regularnie nadwyrężane i osłabiane. Staw musi utrzymać więcej kilogramów w przypadku osoby z nadwagą, niż u osoby szczupłej, o prawidłowej masie ciała. Wbrew pozorom otyłość to poważny problem, z którym współcześnie zmaga się coraz więcej Polaków. Aby jej zaradzić, należy przede wszystkim kontrolować swoją masę ciała. Przestrzeganie dobrze zbilansowanej diety oraz regularna aktywność fizyczna (dostosowana do potrzeb i możliwości organizmu) mogą pomóc w zachowaniu zdrowej sylwetki i odciążeniu stawów.

Hipermobilność stawów

Wykraczające poza normy zwiększenie ruchów w stawach występuje w postaci uogólnionej lub miejscowej. Nadmierna ruchomość stawów może mieć różne źródła – również te genetyczne. Jeżeli stawy wykazują zwiększoną ruchomość warto udać się na wizytę do specjalisty, który ustali przyczynę tej dolegliwości, ponieważ w wielu przypadkach współwystępuje ona z różnymi schorzeniami.

Uprawianie sportów

W artykule Sport to zdrowie?, który można znaleźć w strefie aktywnych, poruszona została kwestia niekorzystnej dla zdrowia aktywności fizycznej. Czy takie zjawisko jest w ogóle możliwe? Niestety tak. Są to wszystkie te przypadki, kiedy organizm zostaje narażony na nadmierne obciążenie podczas uprawiania sportu: zbyt długie i intensywne treningi, brak odpowiedniej przerwy na regenerację, bagatelizowanie bólu podczas ćwiczeń. To wszystko podnosi ryzyko zachorowania na chorobę zwyrodnieniową stawów. Właśnie dlatego, mimo wielu różnych korzyści płynących z regularnego uprawiania sportu, nawet w aktywności fizycznej należy stosować zasadę złotego środka i zwyczajnie znać umiar. Przetrenowanie organizmu zawsze przyniesie więcej negatywnych konsekwencji niż satysfakcjonujących korzyści.

Osłabienie mięśni otaczających staw

Osłabienie mięśni otaczających staw może wystąpić w wyniku siedzącego lub leżącego trybu życia. Niedostatecznie silne mięśnie nie są wystarczającą pomocą dla stawów i zyskują w ten sposób dodatkowe obciążenie. Aby uniknąć takiej sytuacji należy rozpocząć dobrze przemyślaną i zaplanowaną (najlepiej pod okiem specjalisty) aktywność fizyczną. Wzmocnienie mięśni wspomoże pracę stawów. Należy jednak pamiętać, aby pracować nad rozbudową mięśni w sposób racjonalny – wprowadzanie kolejnych ćwiczeń powinno być procesem rozłożonym w czasie. Decydując się na zbyt intensywne i obciążające rodzaje aktywności po długim okresie siedzącego trybu życia, doprowadzimy do pogorszenia kondycji stawów.

Nieprawidłowa budowa stawu

Aby ocenić budowę stawu, należy skonsultować się ze specjalistą, który poprzez odpowiednie badania ustali, czy faktycznie występują ewentualne nieprawidłowości. W wyniku tych nieprawidłowości często dochodzi do różnych komplikacji dla organizmu – również rozwoju choroby zwyrodnieniowej stawów. Choć teoretycznie wszyscy ludzie mają organizmy zbudowane w ten sam sposób, to jednak na każdego należy patrzeć jak na indywidualność, gdyż na poziomie układu kostnego możemy różnić się budową poszczególnych partii.

Czynniki zawodowe

Często czynnikiem niezależnym od pacjentów, który sprawia, że są oni w grupie ryzyka zachorowania na ChZS, jest ich rodzaj wykonywanej pracy. Praca fizyczna, w której podnosi się regularnie ciężkie przedmioty może negatywnie wpływać na kondycję stawów. Jednak również praca biurowa, w której pracownik przez cały dzień przebywa w pozycji siedzącej, nie gwarantuje bezpieczeństwa – wręcz przeciwnie. Siedzący tryb życia w wielu przypadkach doprowadza do osłabienia mięśni otaczających stawy. Czy istnieje jakieś rozwiązanie w takiej sytuacji? W przypadku pracy fizycznej należy odpoczywać w miarę możliwości. Warto nabyć także odpowiednie obuwie lub wkładki ortopedyczne, odciążające stawy. W przypadku pracy biurowej odchodzenie od komputera co jakiś czas, w celu krótkiego spaceru po gabinecie, może pozytywnie wpłynąć na pracę naszych stawów.

Czy będąc w grupie ryzyka, na pewno zachoruję na ChZS?

Będąc w grupie ryzyka choroby zwyrodnieniowej stawów, można podejmować odpowiednie działania zapobiegawcze, które zmniejszą ryzyko wystąpienia tego schorzenia. Praktycznie nigdy lekarze nie mają pewności u kogo konkretnie rozwinie się osteoartroza. Bycie w grupie ryzyka nie klasyfikuje pacjenta jako chorego w nadchodzącej przyszłości. Aby zapobiegać rozwojowi ChZS, należy przede wszystkim utrzymywać prawidłową masę ciała i pracować poprzez odpowiednie ćwiczenia nad rozwojem mięśni otaczających stawy. Dobrym pomysłem jest na przykład pływanie, ponieważ w tej dyscyplinie nie obciąża się zanadto stawów, stosując odpowiedni styl i technikę.

Jak diagnozuje się chorobę zwyrodnieniową stawów?

Przy wystąpieniu charakterystycznych objawów dla choroby zwyrodnieniowej stawów, czyli:

  • bólu (z największym nasileniem podczas wykonywania pierwszych ruchów tuż po przebudzeniu bądź po dłuższym bezruchu, np. w pracy biurowej),
  • ograniczenia ruchomości stawu objętego zmianami zwyrodnieniowymi,
  • sztywności stawu,
  • zmiany kształtu stawu,
  • obrzęku i zaczerwienienia;

należy udać się do lekarza, który rozpocznie proces diagnostyczny. Specjalista sprawdzi zakres ruchomości czynnej i biernej, określi ewentualny stopień deformacji, oceni zakres ogólnej sprawności ruchowej, wykona zdjęcie RTG, może wykonać badanie USG, CT, rezonans magnetyczny lub na przykład artroskopię. W niektórych przypadkach może zdecydować się na badanie płynu stawowego, w celu uzyskania szczegółowego obrazu diagnostycznego danego przypadku. Nie wszystkie z powyższych metod zostaną zastosowane u każdego pacjenta. Lekarz na podstawie wywiadu odpowiednio pokieruje diagnostyką i z pewnością weźmie pod uwagę również występujące czynniki ryzyka.

Nie należy decydować się na samodzielne leczenie w przypadku wystąpienia typowych objawów dla choroby zwyrodnieniowej stawów. Oczywiście zawsze pozytywną zmianą dla organizmu jest chęć zrzucenia zbędnych kilogramów oraz rozpoczęcie aktywności fizycznej. Trzeba jednak koniecznie pamiętać, aby nie decydować się na przyjmowanie środków farmakologicznych bez konsultacji ze specjalistą. Kierowanie leczeniem jest zadaniem lekarza, zwłaszcza że pacjent może pomylić osteoartozę z inną chorobą, dającą podobne objawy.

Zdiagnozowano u mnie chorobę zwyrodnieniową stawów. Co robić?

Przede wszystkim po postawieniu diagnozy należy stosować się do zaleceń lekarza prowadzącego. Ważne jest też pozytywne nastawienie i chęć wprowadzenia zmian w swoim dotychczasowym sposobie funkcjonowania na co dzień.

Wyróżniamy trzy metody leczenia choroby zwyrodnieniowej stawów – niefarmakologiczną, farmakologiczną oraz chirurgiczną. Więcej na temat każdej z nich można przeczytać w artykule Metody leczenia choroby zwyrodnieniowej stawów. Lecząc chorobę zwyrodnieniową stawów możemy skorzystać na przykład z dwóch metod jednocześnie. Ta decyzja jednak zawsze powinna zależeć od lekarza, nie tylko od woli chorego. Mimo wszystko, prawie w każdym przypadku osteoartrozy, czynnikami poprawiającymi jakość życia będą dobrze zaplanowany wysiłek fizyczny i utrata obciążających stawy kilogramów. Ból stawów, którego najbardziej obawiają się chorzy oraz osoby z grupy ryzyka ChZS, można zmniejszyć lub zwalczyć dzięki właściwie poprowadzonego leczenia. Ważna jest cierpliwość w oczekiwaniu na rezultaty, ponieważ regeneracja stawów nie następuje natychmiast po rozpoczęciu walki o powrót do zdrowia.